كوه عروس؛ از گفته ها تا افسانه ها

نویسنده: عبدالرحمان احمدی

کوه عروس یكی از مناظر زیبای طبیعی در بامیان است كه به دلایل مختلف، از جمله به دلیل قرار داشتن در موقعیت و محدوده ی كاملاً صعب العبور و دور افتاده، كمتر مورد توجه و مطالعه قرار داشته است.

در رابطه به كوه عروس، حرف و حدیث های بسیار گفته می شوند؛ از افسانه های مردان و زنان ساكن در چهار اطراف این كوه تا چشم دیدهای محققان، مسافران، چوپانان و شكارچیانی كه عظمت و شكوه این كوه را از نزدیك دیده اند.

این نوشته نیز تلاش دارد تا با استفاده از گفته ها و افسانه ها، دریچه ای برای شناساندن ابتدائی این كوه و باز كردن تحقیقات و مطالعات بیشتر علاقه مندان در رابطه به كوه عروس را باز نمایند، تا زمینه ای باشد برای یك آغاز علمی و تحقیقی كسانی كه در این حوزه، دانش و بینش كافی دارند.

البته با توجه به آنچه در سطور بعدی خواهند آمد، محققان و پژوهشگران بیشتری را می طلبد تا در حوزه های فرهنگی، خصوصاً در بخشهای ادبیات شفاهی و فولكلوریك، منابع و معادن سنگی، اهمیت زیست محیطی، حیات وحش و ... مطالعه و تحقیق كنند.

  وجه تسمیه

هرچند تاكنون كدام سندی واضح بر اینكه كَی و چگونه كلمه ی عروس بر این كوه گذاشته شده است، وجود ندارد؛ اما آنچه مسلم و واضح به نظر می رسد این است كه نامهای اماكن و مناظر طبیعی بیشتر یك پدیده ی فرهنگی و تاریخی است كه بر اساس ویژگیهای همان مكان و منظره نامی بر آن نهاده شده و تا به امروز به عنوان یك میراث نا ملموس فرهنگی به ما و نسل امروز انتقال یافته و رسیده اند.

و صد البته؛ در این باب ناگفته پیداست كه وزارت محترم اطلاعات و فرهنگ و به طبع آن ریاست اطلاعات و فرهنگ در بامیان و دیگر نهادها و مراكز علمی و فرهنگی كه در این حوزه فعالیت می كنند و بودجه دارند، می بایست در راستای حفظ، ثبت و نگهداری نام های اماكن، محلات، قریه ها و قصبات به عنوان بخشی از میراثهای فرهنگی نا ملموس بشری اقدامات و اجراآت عملی نمایند تا از آسیب های احتمالی در امان نگهداری شوند.

با این توضیح، كوه عروس كه یك نام تركیبی است كه  از دو كلمه ی كوه و عروس تركیب یافته است.

كوه: كلمه كوه در این نوشته قابل بحث نیست به استثنای اینكه كوه اسمی است كه عروس آن را وصف می كند.

عروس: مطابق به فرهنگ فارسی معین، عروس در حالاتی كه به عنوان صفت به كار رود به معنای بهترین و زیباترین است.

چنانچه قبلاً اشاره رفت كدام سندی بر اینكه كَی و چگونگه نام عروس بر این كوه نهاده شده وجود ندارد ولی دو دلیل بر وجه تسمیه آن می توان برشمرد كه اول ساختمان فیزیكی كوه و دیگری افسانه هایی كه بین مردم در باره این كوه وجود دارد.

ساختمان فیزیكی كوه عروس: آراستگی، نظم و تركیب زیبا، جذاب، گیرا و فوق العاده طبیعی كه این كوه از لحاظ ساختمانی دارد و بدان آراسته شده است، هر بیننده را متوجه زیبائی خود می سازد؛ و از سوی با اندك دقتی می توان كاروان و یا قافله ی عروس، كه مردمانی به شكل سواره و پیاده در جریان حركت به نظر می رسند، به مشاهده می رسند.

بلند ترین نقطه كوه، زنی سوار بر اسب را نشان می دهد كه در میان خیلی از جمعیت قرار دارد، این آرایش طبیعت در قالب كوه، نمایش و نقاشی است از جریان مراسم های عروسی و عروس بردن ها مطابق رسم و رواجهای مناطق هزاره جات.

افسانه: در بین دیگر افسانه ها در مورد این كوه، افسانه ی غالب بین مردم، خصوصاً ساكنان اطراف این كوه، این است كه كوه در ابتدای امر عروس، داماد و همراهان بوده كه در معرض خطر هجوم، تعرض و حمله دشمنان قرار داشته است، دشمنانی بسیار بی رحم، جنایت پیشه و متجاوز و قصی القلب، كه به هیچ كس و هیچ چیز رحم نمی كرده است.

طبق این افسانه، وقتی دشمنان به قافله عروس نزدیك و نزدیكتر می گردد؛ عروس و داماد و همراهان، خود و عزت، آبرو و حیثیت و ارزشهای انسانی شان را در خطر جدی و نابودی احساس می كنند و هیچ توان و امكان دفاع و نجات به ذهن شان نمی رسند، همه حیران و پریشان مانده اند كه چی كنند.

در این وقت، عروس، كه دختر بزرگ منش و با عفت و با غیرتی بوده از صمیم قلب رو بسوی خدا می كند و دعا می كند كه ای خدا بخاطر خودت، بخاطر خودم و بخاطر عزت و نام و ننگ من و مردمم همه را از اینكه بی عزت شویم تبدیل به سنگ و كوه فرما؛ و خداوند مهربان دعای بنده خوبش را استجابت می كند و در حالی كه دشمن قدم به قدم به قافله نزدیك می شود، یك دفعه مشاهده می كنند كه همه تبدیل به كوه و سنگ شده اند.

با توجه به ویژگیها و همچنان از آنجائیكه این كوه نمادی از عزت، بركت، ثروت مادی و معنوی و تداعی كننده تسلیم ناپذیری، شجاعت و ایمانداری است؛انجمن اجتماعی و فرهنگی مردم پنجاب لوگو یا همان آرم سازمانی خویش را كوه عروس قرار داد تا تمثیل كننده قدرت و پایداری آن باشد و همچون كوه ثابت و استوار در راستای تأمین منافع مردم خود عمل نمایند.

موقعیت: كوه عروس كه بخشی از سلسله جبال بابا می باشد، در ولسوالی پنجاب ولایت بامیان موقعیت دارد و یكی از مناطق صعب العبور و دور افتاده مناطق مركزی محسوب می گردد.

هرچند این كوه از لحاظ موقعیت در ولسوالی پنجاب قرار دارد، با آنهم با قریه هایی از ولسوالی یكاولنگ نیز مرز دارد.

كوه عروس از سمت غرب به تگاوبرگِ پنجاب، از سمت شرق به ترغی پنجاب، از سمت جنوب به مهر و ترپس پنجاب واز سمت شمال به خاك چغیر یكا ولنگ متصل می باشد.

نزدیكترین قراء ولسوالی پنجاب به این كوه، قریه های شهرك، دوقد، چُكریتوی گل حسین وهمچنین قریه خاكِ چغیر(خاک چغیل؟) مربوط به سرقول یكاولنگ می باشند.

داشته های طبیعی و حیات وحش كوه عروس:

كوه عروس دارای چشمه های زلال و سرد است و همچنان در قله های آن حوض های دیدنی و طبیعی وجود دارند كه به این كوه شكوه و زیبائی ویژه می بخشد. (ترکیب سنگهای راس کوه از آهک و چونه می باشد و حدود 4 هزار متر ارتفاع دارد).

چشمه آب گرم دره علی در یكه ولنگ و چشمه آب گرم خواجه میر در تگاوبرگ پنجاب به صورت مستقیم در دو سمت شمال و جنوب كوه عروس قرار دارد و احتمال قوی وجود دارد كه از همین كوه سرچشمه گرفته باشند.

 حیات وحش

كوه عروس با توجه به موقعیت و ساختمان فیزیكی آن، یكی از مناطق نسبتاً امن و مناسب برای زیست و زندگی پرندگان، خزندگان و حیوانات وحشی بوده است؛ هرچند متأسفانه باید خاطر نشان كرد كه در ده سال اخیر به دلایل نا معلومی میزان شكار این حیوانات افزایش قابل توجه یافته و خطر نابودی برخی از نسل های موجود در این كوه را بیشتر ساخته است و این امر، كمك و تلاش ادارات و نهادهای چون محیط زیست را بیشتر می طلبند تا در راستای حفاظت و حراست از حیات وحش و زیست محیطی این گونه مناطق جدی تر عمل نمایند.

پرندگان؛ انواع باز و باشه، كركس كه قجیر، كجیر و یا لاشخور نیز می گویند، باد خورك، كبك، كبك زری، كبوتران كوهی، سنگ كویك، سیاه گولی، انواع مختلفی از جغدها، و ده ها نوع پرندگان زیبا و وحشی در كوه عروس یافت می شوند.

حیوانات؛ انواع مختلفی از گرگ، آهو، روباه، تبرغو، شغال، دلده خفك، پشك كوهی، بزكوهی، موش، خرگوش، و ... در این كوه زیست دارند و علاوه بر این ها مردمان محل از وجود حیوانات وحشی در نوعیت ها و خانواده های متفاوت و گوناگون سخن می گویند كه این قلم به دلیل اختصار و همچنین مطمئین نبودن تا تحقیقات بعدی از بیان آنها خود داری می كند.

لازم به یاد آوری است كه خزندگان بسیار و بی شماری، همانند چندین نوع مار، چلپاسه و ... وجود دارند كه این نوشته گنجایش آن را ندارند و در نوشته ای جداگانه به آن پرداخته خواهند شد.

كوه عروس علاوه بر حیوانات و پرندگان، دارای صدها نوع گیاهان طبی و طبیعی است كه بعضاً مورد استفاده مردمان محل به عنوان ادویه قرار می گیرند.

آنگونه كه گفته می شوند این كوه دارای سنگ های قیمتی مانند لاجورد، فیروزه و ... نیز می باشد.

كوه عروس، عروس كوه هاست و امید می روند تا در آینده بیشتر، بهتر و علمی مورد تحقیق و مطالعه قرار گیرند.