متن سخنرانی پوهیالی استادخلیل کوهی درمراسم افتتاح انجمن اجتماعی وفرهنگی مردم پنجاب

وجه تسمیه: به این جهت پنجاب  گفته میشود که دریاهای مناطق غرغری، تگاب برگ، نرگس، مهر وترپس دراین مرکز باهم دیگر یکجا می گردد. از عدد پنج ومعدود آب کلمه واحد بنام پنجاب ساخته شده است.

این ولسوالی از شرق با حصه دوم بهسود وولایت بامیان، از شمال با یکاولنگ، ازغرب و شمال غرب با ورس ولعل سرجنگل واز جنوب با حصه دوم بهسود وورس هم سرحد است ازاین طریق محوریت مرکز هزاره جات را از ان خود کرده است .

ولسوالی مذکور در 34درجه، 14دقیقه، 43ثانیه تا 34درجه، 35دقیقه، 32 ثانیه عرض البلد شمالی و66درجه، 28دقیقه، 50 ثانیه تا67درجه، 17دقیقه، 24ثانیه طول البلد شرقی واقع است.

مساحت این ولسوالی به گفته محمد عظیم عظیمی نویسنده کتاب جغرافیای بامیان 1896کیلو مترمربع است که بعد از مرکز بامیان از نظر مساحت در رده چهارم قرار دارد واین بدور از واقعیت است شاید از نظر نفوس در رده چهارم قرار داشته باشد بعد از ورس یکاولنگ ومرکز بامیان ولی ازنظر مساحت سوم است.

دراین ولسوالی مناطق چون ترغی، مهر، ترپس، تگاب برگ، پشته وغرغری، گودر و گنداب، اخضرات، سنگریز، تربولاق، خارقول، پیازان، کرمان، نرگس، مرکه ومندی است که در مجموع 440 روستا را درخود جای داده است، آب وهوای این ولسوالی در زمستان سرد ودرتابستان معتدل است مردم این ولسوالی مانند سایرمردم هزاره جات از راه زراعت وتربیه مواشی إمرار معاش می نمایند.

مجموعه زمین قابل کشت 78940جریب، که از انجمله بایر8070جریب، 24330 جریب زیرکشت، 24080 جریب جنگل زار، متباقی چراگاه اند.

شاخه های لکزای، شاهی، تانی، زیور، مرکه وبابوجی، ترغی، باتورگ، فردوس، شخالا، مامتو، دلتمور، محمود، سه پای مربوط قوم کلان دایزنگی دراین ولسوالی بودباش دارند.

این ولسوالی مرکز اولین حکومت أعلی در هزاره جات بوده است طوریکه پنجاب بعداز سال 1300 شمسی به مدت 43 سال مرکز حکومت کلان دایزنگی بود که حکومت های محلی یکاو لنگ – لعل و سرجنگل – دایکندی – شهرستان – بهسود از لحاظ تشکیلا ت اداری به آن مربوط بودند قبل از آن تاریخ  بعد از قلع وقمع هزاره های مستقل توسط عبد الرحمن سفاک مرکز حکومت کلان دایزنگی در آغاز در «شکارآباد»، منطقه‌ای در شهرستان و پس از آن مدتی در منطقه «خوردک‌تخته»، در غرب پنجاب و بعد در مرکز پنجاب بوده است.

عبد الرحمن افغانستان را به چهار ولایت تقسیم کرده بود که شامل ولایت های کابل، ترکستان، هرات، وقندهار بود.هرکدام ازاین ولایت ها متشکل از چندین حکومت بودند، مثلا ولایت کابل، که مرکز آن در شهر کابل بود، دارای مناطق زیرمجموعه زیر بود: حکومت‌های کلان شمالی، پروان، دایزنگی، غزنی و لوگر. به همین‌گونه، این حکومتی‌ها خود هم زیرمجموعه‌های اداری و جغرافیایی کوچکتری داشته‌اند.

شمار کل «حکومتی»ها در حکومتی‌های کلان ولایت کابل به ۳۷ می رسیده است. از جمله حکومتی کلان دایزنگی شامل زیرمجموعه‌های اداری و جغرافیایی بهسود، دایکندی، یکه‌اولنگ، لعل و سر جنگل و شهرستان بوده است. البته مرکز حکومت دایزنگی هم یک واحد اداری شمرده می‌شده است.

حکومت کلان دایزنگی دارای تشکیلات اداری، قضائی، نظامی، پلیس، بلدیه (شهرداری)، امور مالی، پست و زندان بوده‌اند. در راس اداره حکومتی‌ها «حاکم»ها قرار داشتند و کل تشکیلات حکومت های کلان را افرادی بنام حاکم إداره می کردند.

اما قانون اساسی سال ۱۳۴۳ خورشیدی این تشکیلات اداری را به همراه نقشۀ جغرافیایی آن از بین برد و جغرافیای سیاسی جدیدی را در کشور به وجود آورد. جغرافیای سیاسی جدید کشور شامل ۲۸ ولایت بود و این ولایت‌ها از لحاظ جغرافیایی کوچک و از نظر تشکیلاتی دارای اختیارات به شدت محدود بودند.دراول حمل همین سال حکومت بامیان که قبلا جزپروان وگاهی هم مستقل بود به ولایت ارتقا کرد وپنجاب به حیث یک ولسوالی دراین ولایت عرض اندام نمود

درسال 1325 اولین مکتب در این ولسوالی افتتاح شد که درنفس خود اولین مکتب در هزاره جات است این مکتب در سال 1347 به لیسه ارتقا یافت گرچند قبل ازاین تاریخ اولین مکتب در پنجاب به سبک جدید ، در سال 1319 در دره تگاب برگ در یک حسینیه ایجاد شد. مکتب مرکز پنجاب در سال 1325 تاسیس شد و در سال 1347 به کوشش وکیل محمد اکبر خان نماینده مردم در شورای ملی به سطح لیسه ارتقا یافت. همچنین در سال 1348 به کوشش وی ، لیسه لیلیه پنجاب ابتدا به نام دارالمعلمین مستعجل پنجاب تاسیس شد. در سال هایکه آن مکتب ها تاسیس شدند ، ایجاد یک مکتب در هزاره جات امری نادر و بسیار مشکل بود. زیرا حاکمیت آن زمان با هرنوع رشد و توسعه در هزاره جات مخالف بود. تا سال ها پس ازآن تنها همین دو لیسه در پنجاب وجود داشت.

دراین ولسوالی معادن فروان وجود دارد که از جمله معادن که اکنون کشف شده میتوان از معدن ذغال سنگ خشکچه کرمان، معدن گچ قریه بارشتوگگ کرمان، ومعدن سنک مرمر منطقه گلی غرغری را نام برد.

بتا ریخ 1- 9 – 1366 شمسی طرح پشنهادی تشکیل ولایات جدید مناطق هزاره نشین کشوراز طرف شورا ی مرکزی ملیت هزاره ترتیب وتنظیم شد که در کتاب سر ز مین و رجال هزاره جات نوشته حسین نایل چنین درج گر دیده است .

اول : ولایت بامیان :- شامل ولسوا لی های –یکا و لنگ – شیبر – کهمرد – سیغان – شهیدان – بند امیر - فولادی

دوم : ولایت پنجاب :- شامل ولسوالی های - ورس – لعل وسر جنگل – ولسوالی جدید کرمان – ولسوالی جدید سرخجوی

سوم :ولایت بهسود :- شا مل ولسوالی های مرکز بهسود – حصه اول بهسود - دایمیر داد- ولسوالی جدید سرچشمه – ولسوالی جدید کوه بیرون وولسوالی نا هور

چها رم: ولایت دای کندی :- شامل ولسوالی های حصه اول شهرستان – حصه دوم شهرستان -ولسوالی کجران - ولسوالی جدید خدیر – ولسوالی جدید سنگ تخت – ولسوالی جدید اشتر لی –ولسوالی جدید تمزان – گیزاب – خاص ارزگان

پنجم : ولایت جا غوری :- شامل مالستان- قره باغ – أجر ستان – جغتو- ولسوالی جدید زیرک – ولسوالی جدید شیر داغ – ولسوالی جدید سنگ سوراخ .

این طرح پشنها دی ولایات جد ید در زمان حیات شهید مزاری از طرف حزب وحدت اسلامی افغانستان تکمیل که بر اساس همان طر ح ولایت جدید دای کندی تشکیل و فعال شده است و امید واریم ر هبران کنونی کشور این موضوع حیا تی را مد نظر گر فته ودر باره توجه دلسوزانه به خرج دهند تا چهار ولایت دیگر نیز ایجاد وتا سیس گردند.

نظر به اهمیت سوق الجیشی  پنجاب در 15 ماه سرطان سال 1367 این ولسوالی شاهد اولین گردهمای احزاب شیعی بوده است که ایشان هدف ایجاد حزب وحدت را داشتند واین ولسوالی را نظر به اینکه درچهارراه ولایات غور، ارزگان، میدان، وبامیان است انتخاب کرده بودند.